Hazal Yalın
Bu hafta üç yazılık bir seçkimiz var.
İlk yazı “bölgesel”: Vestnik Kavkaza, bilhassa Karabağ Savaşı sırasında pek revaçta olan, Ankara’nın Britanya tarafından “yönetildiği” tezlerini ele alıyor.
İkinci yazı, Nakanune’den ve “global” kıymet taşıyan bir olayla ilgili: Çin’in Paris Büyükelçisi Lu Şaye’nin post-Sovyet ülkelerinin milletlerarası hukuk açısından meşruiyetini sorguladığı sözleri ne manaya geliyordu; bir gaftan mı ibaretti bu? Çinli siyaset bilimci Li Guanman bu fikirde değil.
Üçüncü yazı ise çok daha “lokal” bir sorun: Moskova oblastinde yapılması planlanan otoyola yönelik yansılar. İki nedenle haftanın seçkisine aldım. Birincisi, canlı bir toplumsal muhalefete tanıklık ediyor. İkincisi, yazının sahibi Udaltsov, Komünist Partisi’nin Duma’daki temsilcilerinden Anastasiya Udaltsova’nın eşi, “Sol Cephe” koordinatörü, yani fiili önderi.
‘Ankara Londra’dan mı yönetiliyor?’
İkinci Karabağ Savaşı sırasında uzman ve gazeteci topluluklarında “her şeyin suçlusunun Britanya olduğu” tezi dönmeye başladı. Güya Londra, Ankara’yı manipüle ederek Güney Kafkasya’yı kundaklıyor ve Rusya’yı zayıflatıyor. Bu mitleri ortaya çıkarmaya ve çürütmeye karar verdik. …
Mitleri ortaya çıkarmadan evvel onları yayanların görüşlerini öğrenelim. Bunların birçok, Türkiye ile Britanya ortasında güçlü bir iştirak olduğu kanısına dayanıyor. Bilindiği üzere 2020’de Britanya’nın eski Türkiye Büyükelçisi, birçok uzmanın Erdoğan’ın dostu saydığı Richard Moore Britanya istihbaratı MI6’nın başına getirildi. Türkiye bu sırada Britanya ile Hür Ticaret Bölgesi Muahedesi imzaladı. Britanya İkinci Karabağ Savaşı sırasında Güvenlik Konseyi’nin, Bakü’nün askeri hareketleri sonlandırmasını isteyen kararını bloke etti.
Bu olaylar dizisine dayanan uzmanlar şu çıkarımlarda bulunuyorlar. Siyaset bilimci Vladimir Kudryavtsev, “Britanya MI6‘nın gayretleriyle Türkiye’yi kullanarak Büyük Oyun’a geri dönmeye çalışıyor,” diye yazdı. RANHiGS’den Doçent Sergey Karnauhov, bunlarda Bakü’nün ticari menfaatlerini görmüştü; güya Britanyalılar Zangilan altınını ele geçirmeye çalışıyor, BP de şimdi açık olmayan Zangezur koridorundan petrol taşımak istiyordu. Askeri uzman Aleksey Leonkov… Britanya’yı “Karabağ‘daki savaşın kundakçılarından biri” diye anıyor ve şöyle diyordu: “Savaşı Türkiye, Afganistan ve Pakistan destekliyor. Bu ülkeleri geçmişte Britanya istihbaratı denetim ediyordu.” …
Eğer Rus-Türk savaşlarını ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışını hatırlayacak olursak, bunda en faal rolü Britanya’nın oynadığını söz etmek gerek. Britanya birincinin Türkiye’yi destekleyerek Rusya’yı zayıflatmak istiyordu, lakin 20’nci yüzyılın başında Arabistanlı Lawrence’ın eliyle devasa Osmanlı İmparatorluğu’nu darmadağın etti. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’nin en yakın müttefiki Britanya oldu, Türkiye’nin NATO’ya girmesi için lobi yapan da Churchill’di. Britanya başbakanları, bilhassa de Tony Blair ilerleyen yıllarda Türkiye’nin AB’ye girmesi için lobi yaptılar. Britanyalılar AB’den çıktıktan sonra bile Türkiye ile özel ilgilerini koruma ettiler ve Özgür Ticaret Bölgesi mutabakatı imzaladılar.
Londra’yı 2010’ların ortasında Avrupa’nın kalanından ayıran en kıymetli olay, Britanya’nın 2016’da Erdoğan’ın devrilmesi teşebbüsünü kınaması oldu.
Eğer iktisattan kelam edecek olursak, Türkiye Britanya’nın en değerli ekonomik ortağı değil; dış ticaret hacmi istatistiklerinde lakin 14’üncü sırada. Lakin Britanya Türkiye için Almanya’dan sonra ikinci sıradaki ortak. …
Türkiye’nin Britanya’ya güç alanındaki bağımlılığının yüksek olduğu da gösterilebilir. Azerbaycan’dan Gürcistan ve Türkiye’ye uzanan doğalgaz boru sınırlarının (TANAP) yüzde 12 payı BP’ye ilişkin. Meğer bu mantıkla Rusya’nın TürkAkım, Mavi Akım ve Akkuyu projelerini de hatırlamak mümkün; bunlarda Gazprom ve Rosatom’un hissesi PB’nin Tanap’taki hissesinden kat kat fazla, ancak o denli diye Ankara’nın dış siyasetinin Moskova tarafından yürütüldüğü sonucu çıkmaz.
Diğer değerli bir işbirliği alanı da askeri-sınai kompleks. Britanyalılar Türkiye’ye kendi TF-X savaş uçağı üzerine çalışmasında yardımcı oluyor ve Bayraktar için kesim temin ediyorlar. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 sistemleri alması Britanya’yı son derece rahatsız ediyor. …
Türkiye ve Britanya, 2010’ların ortasında Kırım’ın Ukrayna’ya dönmesini birlikte desteklediler ve Kırım platformuna katıldılar, ancak ortalarında esaslı bir fark var: Londra Moskova’ya yaptırımlar getirdi, Ankara getirmedi. … Şayet bugünkü duruma bakarsak, Britanya ve Türkiye Ukrayna’da katiyetle birlikte hareket etmiyorlar. Britanya, Rusya’nın zayıflatılmasından ve yok edilmesinden yana, Kiev’e her türlü silah temin ediyor. Türkiye ise tarafsızlığını koruyor ve Kiev ile Moskova ortasında arabulucu olmaya çalışıyor. …
Türkiye ve Britanya stratejik ortak olarak hareket ediyorlar, lakin paydaşlığın ölçeği, Londra’nın Ankara üzerinde global bir nüfuzu olmadığını gösteriyor. Ticaret ve yatırımlarda Britanya’nın Avrupa, Çin ve Rusya’dan bir dizi rakibi var. Siyasi olarak Britanya Erdoğan iktidarını destekliyor, fakat burada bir bağımlılık yok. …
Ankara İkinci Karabağ Savaşı günlerinde Bakü’yü, Britanya baskısı yahut nüfuzu yüzünden desteklemedi. Britanya teorik olarak “Rusya’yı Kafkaslardan çıkarmak” niyeti güdüyorsa bile, Türkiye Londra’nın talimatlarına nazaran değil kendi menfaatlerinden yola çıkarak hareket etti. Kaldı ki Azerbaycan, Ermenistan tarafından barış sürecinin bitirilmesi halinde Ankara’nın ve Londra’nın dayanağı olmaksızın da çatışmaya askeri tahlil getirmeye hazırdı. …
Sonuç olarak, Türkiye NATO’nun ikinci ülkesi olarak Britanya’dan bağımsız bir siyaset sürdürecek kadar güçlü ve kendine kâfi. Uzmanlar, Britanya’nın Güney Kafkasya’da ve Yakındoğu’da güvenlik ve jeoekonomi problemlerinde Türkiye’ye bağımlılığını küçümsüyorlar. (K. Gasanov / Vestnik Kavkaza, 24 Nisan)
‘Alma-Ata Deklarasyonu. Çin elçisi ne kadar haklı?’
Çin’in Fransa elçisi Lu Şaye’nin kelamlarının yarattığı skandal epey gündür dinmedi. ÇHC Başkanı Si Tsinpin ile Ukrayna Devlet Lideri V. Zelenskiy ortasındaki sansasyonel telefon görüşmesi bile medyada Lu’nun kelamlarını gölgeleyemedi. …
Çin Dışişleri Bakanlığı, Pekin’in bütün post-Sovyet ülkelerinin egemenliğine hürmet gösterdiğini açıkladı, Çin’in Fransa büyükelçiliği de skandal mülâkatın stenogramını sitesinden çıkardı. Fakat Fransız televizyonlarının yayınları ve tortusu kaldı. Dahası Lu Şaye Çin’de de kendisini savunanları buldu; üstelik yalnızca “ultra-yurtsever” yorumcular değil uzmanlar ortasından da.
Örneğin Kunlun Siyasi Araştırmalar Enstitüsü çalışanı Li Guanman, Lu’nun, üç Baltık ülkesinin Sovyetler Birliği’nden ayrılmasından sonraki statüsünün meşruiyeti sorununu gündeme getirdiğine dikkat çekti. Çinli siyaset bilimci, 11 eski Sovyetler Birliği ülkesinin 21 Aralık 1991’de birinci BDT doruğunu gerçekleştirdiklerini hatırlattı. Dorukta “Alma-Ata Deklarasyonu” kabul edildi. Bu 11 ülke birbirlerinin toprak bütünlüğünü ve hudutlarının dokunulmazlığını kabul ettiler.
Ama üç Baltık devleti, Litvanya, Estonya ve Letonya, BDT’ye katılmadılar ve deklarasyonu imzalamadılar; Ukrayna ise BDT’den ve “Alma-Ata Deklarasyonu”ndan 2014’te ayrıldı. Münasebetiyle türel açıdan Baltık ülkeleri ve Ukrayna’nın sonları memleketler arası hukukta türel bir temele sahip değil.
Li Guanman şöyle dedi: “Her ne kadar Çin Dışişleri Bakanlığı, gazetecilerin sorusuna Lu’nun verdiği yanıtın Çin hükümetinin tavrını yansıtmadığını açıklamış olsa da, bence Çin hükümetinin ve Büyükelçi Lu’nun açıklamaları çakışıyor. Bu yalnızca bir madalyonun iki yüzü.”
Lu’nun karşılığı tarihi hakikatle örtüşüyor, ancak birebir vakitte son vakitlerde Çin aykırılığında çok ilerlemiş olan üç küçük Baltık devletiyle Ukrayna’nın sonlarını de kaşıdı. İster kasıtlı olsun ister diğer türlü, bu tabirler, Rusya zıddı güçlerle işbirliği yapan ve devamlı olarak Tayvan probleminde Çin’in toprak bütünlüğüne meydan okuyan Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine net bir sinyal oldu.
Çinli uzman şöyle diyor: “Baltık ülkeleri ve Avrupa Parlamentosu’nun birtakım üyeleri protestoda bulundular, hatta Fransız hükümetinden Büyükelçi Lu’yu istenmeyen kişi listesine almasını bile istediler. Bu olay bize şunu gösteriyor: Lu başlangıçta doğruyu söyledi, lakin bu ülkelerdeki Çin tersi siyasetçilerden temelsiz ve berbat niyetli akınlara maruz kaldı.”
Öte yandan uygun polisle makûs polis oyunundan kelam etmek de mümkün. Diplomat sert ve yankı uyandıran bir tutum takındı, ama sözleri resmi sonuçlara neden olmadı. Düzgün polis ise beklenmedik şekilde ÇHC Başkanı Si Tsinpin oldu. Bir barış inisiyatifiyle ortaya çıktı ve Ukrayna liderine hürmetle yaklaştı, ondan “tek Çin” prensibine bağlılık garantisini de aldı. … (P. Martınov / Nakanune, 28 Nisan)
‘Halka yakınlaşmak yerine baskıcı ve yasakçı tedbirler’
Bugün Rusya yetkilileri her fırsatta yurttaşları ülkemiz için güç bir devirde konsolidasyona çağırıyorlar. Mantıklı görünüyor, fakat iktidarın ve toplumun konsolidasyonunun karşılıklı bir süreci varsaydığını unutmayalım; bu süreçte yalnızca halk konsolide olmaz, yetkililer de nüfusun çoğunluğunun menfaatlerine uygun kıymetli adımlar atarlar. İşte bu noktada muazzam bir sıkıntımız var!
Yetkililer federal düzeyde halkla yakınlaşmak yerine baskıcı ve yasakçı önlemleri tercih ediyorlar, üstelik alışık oldukları yolsuz, çok konforlu hayat biçimini değiştirmeye de istekli değiller. Benzeri bir durum bölgesel ve mahallî düzeydeki memurlarda da gözleniyor. İşte size parlak bir örnek.
Moskova oblastine bağlı Vidnoe kentinde, keza Lenin bölgesinde yaşayanlar yıllardır Moskova paralı ring-otoyolunun inşaatına karşılar; projeye nazaran otoyol konutların çabucak önünden ve özel olarak korunan doğal alanların içinden geçecek.
Moskova oblasti Lenin bölgesi aktivistleri kurulunun temsilcilerine nazaran (üstelik bağımsız uzmanlar da bunu doğruluyor) sözkonusu otoyol… federal müktesebatın birçok mevcut kuralını ve binlerce yurttaşın yasal haklarını ihlal ediyor.
— Yerleşim yerlerine azami aralık kaidesi ihlal ediliyor. …
— Gürültüye karşı sıhhi muhafaza gerekleri ihlal ediliyor. …
— Kirlilik yaratan araçlara karşı sıhhi muhafaza gerekleri ihlal ediliyor. …
— Çevre koruma kanunu ihlal ediliyor. …
— Yurttaşların mülklerine haksız yere el konuluyor. …
— Kültürel varlıkların korunması kanunu ihlal ediliyor. …
— Orman alanlarının gereksiz parçalanması öngörülüyor. …
— Yurttaşların sıhhati ve etrafa tesirleriyle ilgili kıymetlendirme yapılmadı. …
— Yolun güzergâhı için alternatifler incelenmedi. …
— Muhtemelen yolsuzluk da var. …
— Projenin fizibilitesi yok. …
— Yurttaşların talepleri gözardı edildi. … (S. Udaltsov / Svobodnaya Pressa, 24 Nisan)